Signaleren in de JGZ

Signaleren in de JGZ: ontwikkeling en bruikbaarheid van een standaard signaleringslijst ten behoeve van het PGO 5-6 en 10-11 jarigen.

In de JGZ is het gebruikelijk, dat ouders en/of het kind zelf voorafgaand aan het Preventief Gezondheidsonderzoek (PGO) een vragenlijst invullen. Deze vragenlijst, ook wel signaleringslijst genoemd, is gericht op verschillende gezondheidsproblemen en risicofactoren. Elke JGZ-organisatie heeft zelf een signaleringslijst ontwikkeld. Deze signaleringslijsten zijn nauwelijks theoretisch onderbouwd en niet gevalideerd. De JGZ-praktijk geeft aan behoefte te hebben aan meer onderbouwing en standaardisatie van deze signaleringslijsten.

Opdrachtgever/subsidievertrekker was ZonMw, Programma Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid.

Het doel van dit onderzoek is het verbeteren van de praktijk van signalering van gezondheidsproblemen bij 5-6 en 10-11 jarige kinderen in de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). Een standaard signaleringslijst is ontwikkeld en getoetst op de bruikbaarheid voor het Preventief Gezondheidsonderzoek (PGO), waarbij wel of geen triage wordt gebruikt.

Welke gezondheidsthema’s zijn opgenomen in de huidige signaleringlijsten die gebruikt worden in de JGZ?
Zijn in de huidige gebruikte signaleringslijsten (schalen/vragen van) bestaande (gevalideerde) signaleringslijsten opgenomen?

De standaard signaleringlijst werd op een systematische wijze ontwikkeld. Een expertgroep (bestaande uit deskundige uit de JGZ praktijk) besloot op basis van een beoordelingskader of een gezondheidsthema opgenomen werd in de standaard signaleringslijst en op welke wijze het thema het beste gemeten kon worden. Het beoordelingskader bevatte onder andere de volgende criteria: prevalentie van het gezondheidsprobleem, ziektelast, beschikbaarheid van een interventie,bruikbaarheid en validiteit van het meetinstrument. Bij de ontwikkeling van de standaard signaleringlijst werd zoveel mogelijk aangesloten bij vraagstellingen waarover in Nederland eerder al consensus is bereikt, zoals de gestandaardiseerde vraagstellingen van de monitor Jeugdgezondheid. Een concept van de standaard signaleringslijst werd door beroepsverenigingen, epidemiologen, JGZ-experts en vertegenwoordigers van ouderverenigingen becommentarieerd.

Vervolgens is de ontwikkelde standaard signaleringslijst op bruikbaarheid getoetst bij ouders en JGZ-medewerkers. Deze gegevens werden verzameld tijdens de reguliere preventieve gezondheidsonderzoeken uitgevoerd door JGZ-medewerkers in Den Haag. De antwoorden van 793 ouders op de signaleringslijsten zijn kwantitatief geanalyseerd. Ook zijn er interviews gehouden met 50 ouders en 9 JGZ-medewerkers over de bruikbaarheid van de lijst.

November 2010 – maart 2013

GGD Haaglanden/afdeling JGZ, Theunissen, contactpersoon
GGD Haaglanden, Jeroen de Wilde, jeugdarts
TNO, Gaby de Lijster
TNO, J.A. Deurloo
TNO, S.M. van der Pal
TNO, Paul Kocken

Resultaten van het bruikbaarheidsonderzoek tonen aan dat dat ongeveer tweederde van de ouders van de 5-6 (68%) en 10-11 jarigen (71%) alle vragen in de signaleringlijst heeft ingevuld. Bij beide leeftijdsgroepen hebben bijna alle ouders maximaal 4 van de 28 vragen niet beantwoord (5-6 jarigen 96%; 10-11 jarigen 97%). Het blijkt dat allochtone ouders minder volledig de standaard signaleringslijst invullen dan ouders van Nederlandse herkomst, en ze hebben vaker moeite met invullen van vragen die bestaan uit subvragen en het invullen van een open vraag.

Uit de interviews met ouders blijkt, dat zij in het algemeen tevreden zijn over de standaard signaleringslijst. Ouders vinden de standaard signaleringslijst duidelijk en begrijpelijk en zijn tevreden over de lengte en opmaak. Enkele ouders gaven aan dat er vragen ontbreken over schoolprestaties, gedrag van het kind en puberteit (alleen bij 10-11 jarigen). Uit de kwantitatieve analyse blijkt dat vragen, die opgesplitst zijn in subvragen soms in het geheel worden overgeslagen. Een mogelijke verklaring hiervoor is, blijkt uit de interviews, dat een groot aantal subvragen voor hen niet van toepassing is. Enkele ouders geven aan het moeilijk te vinden om een vraag te beantwoorden met een antwoordschaal zoals een vijfpuntsschaal van mee eens tot mee oneens’. In het algemeen zijn JGZ-medewerkers tevreden over de standaard signaleringslijst wat betreft begrijpelijkheid en opmaak, maar sommigen vinden de standaard signaleringslijst (te) lang.

De standaard signaleringslijst is op basis van de resultaten van het bruikbaarheidsonderzoek aangepast.

Artikel in TSG: Signaleren in de JGZ (2013)
Signaleren in de JGZ: ontwikkeling en bruikbaarheid van een standaard signaleringslijst ten behoeve van het PGO 5-6 en 10-11 jarigen
Informatieblad signaleringslijsten in de JGZ. Ontwikkeling en gebruik van uniforme vragenlijsten

Door gebruik van gestandaardiseerde signaleringslijsten in de JGZ kan de signalering van gezondheidsproblemen mogelijk verbeterd worden. Zowel ouders als JGZ-medewerkers beoordelen de standaard signaleringslijst overwegend positief. De resultaten van het bruikbaarheidsonderzoek tonen aan dat de lijst goed bruikbaar is binnen de JGZ-praktijk.

Aanbevolen wordt om aandacht te geven aan implementatie van de standaard signaleringslijst in de JGZ en verder onderzoek te doen naar normaalwaarden en validiteit.