AED Alert in Hollands Midden

Op verzoek van onder andere de gemeenten Rijnwoude en Leiderdorp, heeft de GGD Hollands Midden een onderzoek uitgevoerd naar de voor- en nadelen van het gebruik van diverse AED alarmeringssystemen voor burgers. Een automatische externe defibrillator (AED) is een draagbaar toestel dat wordt gebruikt voor het reanimeren van een persoon met een hartstilstand door middel van een elektrische schok. Het onderzoek had de vorm van een ‘kortdurend onderzoek’ in het kader van de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Noordelijk Zuid-Holland.

Het onderzoek had tot doel om ‘kosten’ en ‘baten’ van AED alarmeringssystemen voor burgers op een rijtje te zetten, zodat gemeenten een gefundeerd besluit kunnen nemen om een dergelijk systeem al dan niet (op korte termijn) te implementeren in hun gemeente.

Welke regio’s/gemeenten hebben een vergelijkbaar systeem ingevoerd, zijn hier onderzoeken naar gedaan, wat zijn de resultaten tot nu toe?

Desktop research naar beschikbare literatuur over dit onderwerp en onderzoek naar de situatie in Nederland: welke regio’s/gemeenten hebben een vergelijkbaar systeem ingevoerd, zijn hier onderzoeken naar gedaan, wat zijn de resultaten tot nu toe.

Bezoeken aan regio’s vergelijkbaar met de regio Hollands Midden waar het systeem al is ingevoerd en interviews met sleutelfiguren.

Onderzoek in de regio Hollands Midden met een inventarisatie van risicolocaties, aanrijtijden van ambulances en first responders en soortgelijke relevante gegevens die het advies kunnen onderbouwen. Dit in samenwerking met de RAD Hollands Midden.

September t/m december 2011
December 2011 presentatie voor Algemeen Bestuur RDOG Hollands Midden
Maart 2012 presentatie voor Algemeen Bestuur Veiligheidsregio Hollands Midden

GGD Hollands Midden, Nienke Terpstra, epidemioloog, contactpersoon
GGD Hollands Midden, Saskia Boonzajer Flaes, junior onderzoeker
RAD Hollands Midden, Matthijs de Visser, researchverpleegkundige

Nut bewezen

AED-apparaten hebben hun nut bij getrainde non-professionals al enkele keren bewezen. Er zijn enkele casussen beschreven van personen, die direct met een AED konden worden gedefibrilleerd, nadat ze een hartstilstand hadden gekregen in bijvoorbeeld een winkelcentrum, theater of sportvoorziening.

Alarmeringssysteem

De huidige AED alarmeringssystemen werken allemaal met sms-berichten. Momenteel wordt een AED-sms-systeem in (gedeeltes van) twaalf veiligheidsregio’s gebruikt, soms in enkele gemeenten binnen één van deze veiligheidsregio’s. In enkele regio’s wordt het systeem al enige jaren gebruikt. Uit ons onderzoek blijkt echter dat het met de huidige alarmeringssystemen nog niet gelukt is om vrijwilligers (met AED-apparatuur) binnen zes minuten met een reanimatie te laten beginnen, nadat ze waren gealarmeerd door middel van een sms-bericht.

Een enkele keer waren deze vrijwilligers wel iets eerder dan een ambulance ter plaatse, maar dan was er sprake van een tijdsverloop van meer dan zeven minuten. Dat betekent dat op dit moment nog niet kan worden geconcludeerd dat dergelijke systemen daadwerkelijk levens redden.

Momenteel wordt in enkele regio’s onderzocht of een dichter netwerk van AED-apparaten en/ of het oproepen van meer vrijwilligers per reanimatie de werkzaamheid van het systeem kan verbeteren. Tot die tijd lijkt het zinvoller om naar andere mogelijkheden te kijken die de tijd tot reanimatie van personen met een hartstilstand kunnen verbeteren.

Bijkomend effect

Een bijkomend effect van het gebruik van AED-systemen is wel dat er meer vrijwilligers een reanimatietraining hebben gehad, dat de bereidheid tot reanimatie groter is geworden en dat het onderwerp ‘reanimatie’ meer aandacht krijgt. Dit effect heeft nog niet geleid tot een grotere overlevingskans van reanimatiepatiënten. Daarnaast verhoogt het systeem wel het gevoel van publieksveiligheid, ongeacht of het nu werkelijk zorgt voor een verhoging van de veiligheid.

First responder systeem

Situatie in de regio Hollands Midden: First responder systeem en lage aanrijtijden ambulance. De effectiviteit van een AED-sms-systeem varieert per regio en wordt onder andere beïnvloed door de verdeling van de aanrijtijden van de ambulance en door de alternatieven die er in een regio zijn.

In de regio Hollands Midden zijn bijvoorbeeld alle politieauto’s en brandweerwagens met een AED uitgerust en zijn alle politie- en brandweermedewerkers getraind. Daarnaast beschikt de regio in sommige afgelegen gebieden over de zogenoemde first responders: brandweermensen die in het geval van een reanimatie in hun gebied tegelijkertijd met de ambulance worden gealarmeerd. De ambulances in Hollands Midden hebben korte aanrijtijden vergeleken met andere regio’s in Nederland. In 2010 was er in de regio Hollands Midden 236 keer sprake van een reanimatiemelding. Van deze reanimatiemeldingen zou in 34 gevallen een AED-sms-systeem meerwaarde kunnen hebben gehad, mits dit systeem er toe zou leiden dat vrijwilligers en AED binnen 6 minuten ter plaatse zijn. Een analyse van de cijfers in de periode juni 2010 – juni 2011 levert vergelijkbare cijfers op. In feite liggen de getallen zelfs nog lager: de melder weet niet altijd dat het om een reanimatie gaat (waarbij de ambulance met grotere spoed wordt uitgestuurd), waardoor pas bij aankomst van de ambulance een hartstilstand wordt geconstateerd.

Uit ons onderzoek blijkt dat AED-sms systemen op dit moment nog niet in staat zijn om vrijwilligers binnen 6 minuten te laten starten met reanimeren in die gemeenten en regio’s in Nederland waar al een AED-sms-systeem is geïmplementeerd. Er zijn momenteel wel al andere mogelijkheden om de tijd tot reanimatie te verkorten.

Juridische verantwoordelijkheden

Aan het invoeren van een AED alarmeringssysteem kleven juridische verantwoordelijkheden. Allereerst heeft men te maken met verantwoordelijkheden van de meldkamer. Deze is verantwoordelijk voor het doen van de melding en daarmee de activering van het waarschuwingssysteem. Daarnaast zijn de verantwoordelijkheden voor aanschaf, beheer en onderhoud van de AED’s en de opleiding en nazorg van de burgerhulpverleners. Deze zijn afhankelijk van de afspraken die onderling gemaakt worden door gemeentes en de veiligheidsregio. Tot slot zijn er de verantwoordelijkheden voor de acties van de burgerhulpverleners en de risico’s voor de burgerhulpverleners en de slachtoffers. Een deel van de verantwoordelijkheden kunnen gedekt worden door een vrijwilligersverzekering die afgesloten kan worden per gemeente. Er zijn echter nog veel situaties waarbij het nog onduidelijk is hoe de verantwoordelijkheden liggen en waarbij duidelijke afspraken gemaakt moeten worden over de verantwoordelijkheden en de risico’s.

 

Automatische Externe Defibrillator (AED) en burgerhulpverlening in Hollands Midden. Een verkenning van alarmeringssystemen voor burgerparticipatie bij reanimaties in de regio Hollands Midden. (PDF)

Het besluit tot het in gebruik nemen van een AED-sms-systeem is afhankelijk van de weging van de diverse argumenten. Indien een grotere bereidheid tot reanimatie van de zijde van burgers, een groter aantal burgers met reanimatietraining en vergroting van het gevoel van veiligheid als belangrijk worden gezien, los van de daadwerkelijke effectiviteit van het systeem, zal eerder een beslissing tot het gebruik van het systeem worden genomen dan in de situatie, waarin het aantal daadwerkelijk geredde levens centraal wordt gesteld.

Daarbij spelen uiteraard ook de kosten en de beïnvloedbaarheid van deze kosten een rol. In het verslag is een kostenoverzicht opgenomen van de twee meest gebruikte systemen. Het duurdere systeem heeft drie voordelen: alleen vrijwilligers die zich daadwerkelijk op het moment van een incident in de nabijheid bevinden worden opgeroepen, er verschijnt een plattegrond van het gebied op de iPhone en het is interactief: een vrijwilliger kan zich op dat moment aan- of afmelden voor de inzet. Daardoor is dit systeem ook effectiever.

Uit gezondheidskundig oogpunt is uiteraard vooral van belang hoeveel mensenlevens door het systeem worden gered. En zoals al eerder is aangegeven, zijn er nog geen gegevens bekend van reanimaties op basis van de AED-alert, die daadwerkelijk binnen zes minuten na alarmering begonnen zijn.

Op basis daarvan lijkt het advies gerechtvaardigd om te wachten op eventuele positieve resultaten en bevindingen uit andere regio’s, die veelal slechtere aanrijtijden en een gebrekkiger systeem van first responders kennen dan de regio Hollands Midden. Wel is het mogelijk zinvol om het systeem van first responders uit te breiden in Hollands Midden waarmee met een relatief kleine hoeveelheid getrainde professionals de tijd tot reanimatie in de regio kan worden verkort.

Dit terughoudende advies laat onverlet dat gemeentes wel op andere wijze kunnen bevorderen dat slachtoffers sneller gereanimeerd worden en dat het aantal inwoners met reanimatietraining in hun gemeente groter wordt en dat de huidige AED-apparaten optimaal bereikbaar zijn. Door het huidige first responder systeem uit te breiden naar meer gemeentes en deze te verbeteren zou men de tijd tot de start van de AED reanimatie kunnen verkorten. De gezondheidswinst kan behaald worden in gemeentes waarbij een ambulance een langere aanrijtijd heeft en first responders dus eerder kunnen starten met reanimatie en defibrillatie met behulp van een AED.

De tijdswinst is vooral te behalen doordat de first responder standaard is uitgerust met een AED en dus geen omwegen hoeft te maken om ter plaatse te komen. Het first responder systeem is al een lopend systeem, dit maakt het goedkoper om in werking te stellen, de deskundigheid is al aanwezig en de afspraken op juridisch gebied zijn al gemaakt.