Oratie professor Marieke Adriaanse “Oogkleppen af!”

Webredactie 2023, Homepage, Nieuws van onze partners

Op vrijdagmiddag 2 december 2022 hield professor Marieke Adriaanse in het Academiegebouw aan het Rapenburg in Leiden haar openbare rede onder de titel “Oogkleppen af! Gedragsverandering voor een gezonde wetenschap en samenleving“.


Marieke Adriaanse is hoogleraar Gedragsinterventies in Populatiegerichte Zorg. Zij onderzoekt gedragswetenschappelijke vraagstukken op het gebied van gezondheid. Marieke maakt zich sterk voor een betere interdisciplinaire samenwerking en een nieuwe manier van erkennen en waarderen binnen de wetenschap. ‘We moeten allemaal de oogkleppen afzetten’, zegt zij in haar oratie.

Een nieuwe benadering van ziekte en gezondheid is nodig

De leerstoel Gedragsinterventies in Populatiegerichte Zorg is onderdeel van het interdisciplinaire stimuleringsprogramma Population Health. De aanleiding voor dit interdisciplinaire programma zijn de grote problemen die onze gezondheid en de toekomst van de gezondheidszorg bedreigen, zoals de toename van chronisch zieken, gezondheidsverschillen en de betaalbaarheid van de zorg. Deze uitdagingen onderstrepen, aldus Marieke Adriaanse, het belang van een bredere en meer proactieve benadering van gezondheid, waarin niet ziekte en zorg centraal staan, maar het bevorderen van gezondheid en gezond gedrag.

Als gezondheidspsycholoog zie ik het als mijn opdracht om de gedragswetenschappelijke expertise te integreren en stevig te verankeren in deze interdisciplinaire samenwerking.

Gezondheidsverschillen zijn geen eigen schuld

In Nederland leven mensen met een lage opleiding maar liefst vijftien jaar minder lang dan mensen met een hoge opleiding. Onderzoek heeft aangetoond dat sociaal-economische gezondheidsverschillen voor een substantieel deel verklaard kunnen worden door verschillen in gezondheidsgedrag. Marieke Adriaanse wil meteen het misverstand uit de wereld helpen dat dit dus ook betekent dat het hun eigen schuld is. Chronische stress door bijvoorbeeld schulden en bestaansonzekerheid en een ongezondere omgeving waarin mensen leven – denk aan een ongezondere voedselomgeving en een wijk met minder ruimte en groen – maken gezond gedrag minder makkelijk.

Door interventie gegenereerde ongelijkheden

De optimisten onder u, stelt Marieke Adriaanse, zouden kunnen denken: ‘Tóch goed nieuws…. Als gezondheidsverschillen deels verklaard worden door gezondheidsgedrag dan kunnen we er toch ook iets aan doen.’ Maar zij moet ons teleurstellen. Het gros van het onderzoek naar gedragsinterventies is gedaan onder hoogopgeleide, relatief rijke mensen. Er is een gebrek aan kennis over wat werkt bij laagopgeleide, minder rijke mensen. Het gevolg van dit gebrek aan kennis is dat interventies op het gebied van de volksgezondheid juist de sociaaleconomische ongelijkheden op gezondheidsgebied verder vergroten, doordat ze vooral effectief blijken voor de mensen met hogere sociaaleconomische status. Deze ongelijkheden worden ‘intervention-generated inequalities’ of ‘door interventie gegenereerde ongelijkheden’ genoemd.

Hier ligt een duidelijke opdracht voor mijzelf en mijn vakgenoten. Die opdracht is om interventies te ontwerpen die ook effectief zijn voor mensen met lage sociaaleconomische status.


Meer lezen