Gezinnen in Katwijk Noord: kwetsbaarheid en veerkracht van generatie op generatie

Er is in Katwijk sprake van een cultureel relatief homogene en hechte autochtone gemeenschap, met een hoge prevalentie van leefstijl gerelateerde problemen.

Geactualiseerd op 16-06-2023

Het doel van het project is de gezondheid en welzijn van de bewoners (gezinnen) te versterken door een intergenerationele aanpak.

De onderzoeksvraag is opgedeeld in meerdere subvraagstellingen:

• Welke clusters van gezondheidsproblemen in de gezinnen in Katwijk-Noord worden er gevonden, in ieder geval rond de thema’s: overgewicht, roken en alcoholgebruik?
• Welke biologische, psychologische en sociaal culturele mechanismen spelen een rol in de clustering van gezondheidsproblemen binnen de gezinnen?
• Welke processen en factoren dragen bij aan de veerkracht van gezinnen in Katwijk-Noord?
• Welke instanties spelen een rol bij lopende interventies die reeds worden aangeboden in Katwijk Noord en welke interventies zijn dit?

Aangezien de vraagstelling niet alleen epidemiologisch van aard is ( identificatie syndemieën), maar ook de synergetische processen wil doorgronden, die binnen gezinnen en individuen tot verhoogde ziektelast of juist tot veerkracht (resilience) leiden, is er gekozen voor een mixied-methods aanpak. Er wordt zowel gebruik gemaakt van kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden.

Identificatie van syndemieën in Katwijk Noord:
Om inzicht te krijgen in de clustering van gezondheidsproblemen zal gebruik worden gemaakt van de gegevens van de JGZ en de Gezondheidsmonitor van de GGDHM.

Synergie en veerkracht:
Voor de analyse en beschrijving van enerzijds de processen, die tot de geïdentificeerde opeenstapeling van problemen in gezinnen leiden, en anderzijds de processen die tot veerkracht leiden, zullen diepte- interviews gehouden worden met 30 gezinnen. Binnen de gezinnen zullen zowel de opa/oma, vader/moeder als de adolescenten worden geïnterviewd.

Selectie van interventies:
Tegelijkertijd met de interviews worden de interventies die in Katwijk Noord plaatsvinden rondom de geïdentificeerde clusters in kaart gebracht. Er zal gekeken worden in hoeverre bestaande interventies aansluiten bij de vragen en behoeften van gezinnen en wat er bekend is over de effectiviteit: in deze analyses van interventies worden in ieder geval interventies op het gebied van roken, overgewicht en alcoholgebruik in kaart gebracht.

Looptijd: 1 juli 2015 – 1 december 2019 (veldwerk); 2020 – 2023 analyse en publicatie.

LUMC Public health & Eerstelijns geneeskunde:
Dr. Janneke Belo, huisarts, bestuurskundige en senior onderzoeker, hoofdaanvrager van het onderzoek
Prof.dr. Ria Reis, hoogleraar Medische Antropologie
Dr. Matty Crone, senior onderzoeker en universitair hoofddocent, onderzoeksprojectleider
Drs. Nienke Slagboom, hoofdonderzoeker

GGD Hollands Midden:
Floortje Sijpestein M.Sc, adviseur gezondheidsbevordering, onderzoeksprojectleider

Gemeente Katwijk:
Peter Mejan, JOGG-regisseur en beleidsadviseur

Universiteit Leiden, faculteit Sociale Wetenschappen:
Dr. Shelly van der Veek, senior onderzoeker

Subsidieverstrekker: Fonds Nuts Ohra

In de eerste fase is een profielfoto van Katwijk Noord gemaakt. Hieruit komt naar voren dat in Katwijk Noord maatschappelijke achterstand en gezondheidsproblemen nauw verbonden zijn over generaties. Deze gezondheidsproblemen ontwikkelen zich in de loop van het leven, waarbij ingrijpende gebeurtenissen een positieve of negatieve katalyserende rol kunnen spelen.

Er is verder al veel aanbod gericht op preventie en gezondheid aanwezig in de wijk, dit aanbod is echter steeds gericht op één type gezondheidsgedrag (bijv. stoppen met roken) of op één leeftijdscategorie. Zorgverleners ervaren dat de huidige manier van werken ontoereikend is om de gezinnen met een verhoogd risico op gezondheidsproblemen te ondersteunen.

Samen met de gezinnen en professionals in de wijk is daarom in 2018 gestart met het ontwikkelen en uitvoeren van activiteiten die gericht op het versterken van de ervaren gezondheid en het gezondheidsgedrag bij alle leden in de gezinnen in Katwijk Noord (financier: Fonds NutsOhra).

Lees ook Campagne ‘Geef het door, ….’ start in Katwijk Noord.

Over het betrekken van wijkbewoners bij deze activiteiten is door Pharos in opdracht van het Fonds NutsOhra een mooie podcast gemaakt, die u onder het tabje Producten vindt.

Onderzoek

Uit de populatiedata van Katwijk bleek dat psychologische stress clusterde en interacteerde met cardiometabole aandoeningen (bijvoorbeeld hart- en vaatziekte of diabetes) en gewrichtspijn. Mensen met deze stapeling van aandoeningen bleken ook meer last te hebben van eenzaamheid, financiële stress en minder te bewegen. Uit de data werd echter niet duidelijk welke levensgeschiedenis vooraf ging aan de clustering van psychologische stress, cardiometabole aandoeningen en gewrichtspijn. Verder was er nog geen onderzoek gedaan naar een intergenerationele patroon van syndemics. Dat leidde tot een kwalitatieve, levensloopstudie onder Katwijkse grootouders, ouders en jongeren.

Aan de hand van deze levensverhalen en literatuur werd de geschiedenis van het dorp in kaart gebracht en onderzocht hoe deze het gezinsleven, de gezondheid en welzijn sinds de jaren 40 beïnvloed hebben. Voor artikel zie tabblad Producten.

Aanknopingspunten voor preventie

Het onderzoek bevat ook een studie waarin een gezinsbenadering werd geïntegreerd in bestaande preventieprogramma’s voor kinderen in Katwijk. In preventieprogramma’s gericht op voeding, bewegen en welzijn van kinderen (10-14 jaar) en hun gezin werd de gesprekstool GezamenlijkInschatten Zorgbehoeften (GIZ) ingezet. De GIZ is een veelgebruikt gespreksinstrument om de zorgbehoeften van kinderen en het gezin in de jeugdgezondheidszorg in kaart te brengen.

Uit het mixed-methods evaluatie onderzoek bleek dat de GIZ Gezinsbenadering positieve effecten had op de gezondheid en het welzijn van een aantal gezinnen. Over het algemeen gingen kinderen meer bewegen en voelde moeders energieker na een gesprek met behulp van GIZ. De andere uitkomsten veranderden niet. In de studie zagen we ook dat de GIZ vaak werd gebruikt zonder specifieke doelen voor het gezin te stellen, met name in gesprekken rondom overgewicht.

Deze studie laat zien dat een gezinsgerichte gezondheidsbevordering niet eenvoudig is en schets wat een dergelijke benadering complex kan maken. De bevindingen uit deze studie onderstrepen het belang van opleiden in gezinsgericht werken. Daarnaast is er in de opleiding van professionals die zich richten op leefgewoonten en preventie meer aandacht nodig voor doelen opstellen en actieplannen maken, samen met gezinnen.

Uitdagingen voor preventieprogramma’s

Met name preventie gericht op het overgewicht van kinderen riep geregeld reacties van protest op. In een etnografische studie werd onderzocht waarom gesprekken over gewicht in een handomdraai spannend worden. Er is gebruik gemaakt van antropologische theorie over alledaagse manieren waarop groepen zich verzetten tegen macht (subversie). Voortbouwend op het werk van psychiater en medisch antropoloog Arthur Kleinman stelt het onderzoek de vraag ‘wat hebben mensen, als individu en als groep, te verliezen, als ze meedoen aan gewichtsgerelateerde preventie?’.

De etnografische studie identificeerde grapjes en spot, boosheid en agitatie en beleefd instemmen als alledaagse uitingen van subversie in gewichtsgerelateerde preventie. Onderwerpen zoals voeding, bewegen of gewicht werden vaak direct verbonden aan machtsuitoefening door de staat. In het licht van de geschiedenis van Katwijk lijken de protesterende reacties op gewichtsgerelateerde preventie een reactie te zijn op ervaren institutionele onverschilligheid ten opzichte van slechte leefomstandigheden. In een omgeving waarin eten families samenbrengt, kunnen de protesterende reacties ook duiden op verzet tegen overheidsbemoeienis met het gezinsleven (staatspedagogiek) en het beschermen van sociale cohesie.

Podcast

Podcast De Levensloopaanpak – een gezonde toekomst dichterbij in Katwijk-Noord.

Klik op het play icoontje of beluister via de website van Pharos

In deze podcast vertellen we het verhaal van de Levensloopaanpak, die zich richt op gezinnen in Katwijk-Noord. Inwoners kennen het project onder de noemer Wijk in beweging. Alle organisaties die iets met kinderen, ouders en gezondheid in de wijk te maken hebben zijn gezamenlijk met een gezinsbenadering aan de slag gegaan. Onderzoeker Nienke Slagboom van het LUMC, Marloes de Mooij, wijkcoördinator van het Welzijnskwartier en inwoner Arina Kuyt vertellen hun verhaal. In het project is stevig geïnvesteerd in de relatie met de inwoners.

Publicaties

Proefschrift
Turning the tide: countering syndemic vulnerability in a Dutch fishermen community (2023)

SSM – Qualitative Research in Health
Just one more cookie: An ethnographic study of subversion in weight-related health promotion in a Dutch fishing community (2023)

Frontiers in Public Health
The Evaluation of a Family-Engagement Approach to Increase Physical Activity, Healthy Nutrition, and Well-Being in Children and Their Parents (2019)

Social Science and Medicine:
Exploring syndemic vulnerability across generations: A case study of a former fishing village in the Netherlands (2020)

Journal of Global Health:
Psychological distress, cardiometabolic diseases and musculoskeletal pain: A cross-sectional, population-based study of syndemic ill health in a Dutch fishing village (2021)

Het kwalitatieve case-study onderzoek liet zien dat aanhoudende syndemische kwetsbaarheid samenhing met een complexe interactie van sociale omstandigheden, ingrijpende levensgebeurtenissen, socioculturele normatieve processen en aangeleerd gezondheidsgedrag. Opleidingsniveau, sociale steun, en aspiraties daarentegen hielden verband met het verminderen van syndemische kwetsbaarheid. Deze resultaten tonen de noodzaak aan voor cultuur sensitieve en gezinsgerichte syndemische interventies.

Op 22 maart 2023 is Nienke Slagboom gepromoveerd op dit onderzoek naar intergenerationele overdracht van gezondheidsongelijkheid in gezinnen in Katwijk.