De sociaal makelaar als verbinder tussen zorg, welzijn en burgerparticipatie in de wijk

Het sociaal domein is aan sterke veranderingen onderhevig. Verantwoordelijkheden worden overgedragen van rijksoverheid naar gemeenten. Passend bij de nieuwe betekenis van gezondheid zoeken veel gemeenten naar manieren om fragmentatie te verminderen en de zelfredzaamheid van burgers te vergroten, gebruikmakend van de ondersteuning van mensen in het sociale netwerk. Gezondheid is daarmee zowel een thema voor kwetsbare groepen die door beperkingen niet goed mee kunnen doen in de samenleving, maar ook (juist!) voor de redzame burger en diens vermogen om actief bij te dragen aan de leefbaarheid en inclusiviteit van de wijk.

Dit betekent dat er verbinding moet worden gelegd tussen zorg en welzijn op gebieds- en wijkniveau. De gemeente Gouda probeert een goede invulling te geven aan het verbinden van zorg- en welzijnsaanbod met burgerparticipatie en vrijwillige buurtinitiatieven door drie gebiedsgerichte Sociale Teams uit te rusten met een ‘Sociaal Makelaar’. De Sociaal Makelaar ondersteunt de participatie in de wijk door het faciliteren en coördineren van initiatieven, verenigingen en burgernetwerken in de wijk en verbindt deze via de Sociale Teams met de welzijns- en gezondheidsbehoeftes van kwetsbare groepen. Op die manier ontstaat er tweerichtingsverkeer tussen burgers en zorg & welzijnswerk. Daarmee wordt het zelf-organiserend vermogen en de participatie van (kwetsbare) bewoners versterkt.

Deze werkwijze in Gouda is een jaar geleden gestart en lijkt in het licht van gezondheid en burgerparticipatie veelbelovend. Echter, de kennis over de daadwerkelijke toegevoegde waarde voor burger, welzijnswerk en gemeente in een middelgrote stad als Gouda laat nog te wensen over.

Het doel van dit project is kennisontwikkeling over de werkwijze van de Sociaal Makelaar in de gemeente Gouda enerzijds en kennisdeling en -verspreiding naar andere (middelgrote) gemeenten anderzijds.

De kennisontwikkeling richt zich op de volgende leervragen:

• Wat is de huidige werkwijze van de Sociaal Makelaar en hoe draagt deze bij aan de door de gemeente Gouda gestelde doelen van de Sociaal Makelaar?
• Hoe kan de werkwijze van de sociaal makelaar geoptimaliseerd worden, kijkend naar de praktische uitvoering van de werkwijze en naar de noodzakelijke randvoorwaarden om de werkwijze te bestendigen.

Het project levert een beschrijving op van de elementen op bestuurlijk-, uitvoerend- en bewonersniveau, welke een rol spelen in het bevorderen van integraal en inclusief gezondheidsbeleid in middelgrote gemeenten, waarvan burgerparticipatie een inclusief onderdeel uitmaakt.

Het onderzoek wordt uitgevoerd door middel van toegepast actiegericht onderzoek. Actiegericht onderzoek is een
evaluatievorm waarin praktische toepassing, onderzoek, reflectie en verandering cyclisch
worden doorlopen.

Door middel van (groeps-)interviews, documentstudies, observaties en het bijwonen van bijeenkomsten met de lokale adviesgroep en intergemeentelijke klankbordgroep verzamelt TNO informatie en ervaringen van burgers, Sociaal Makelaars, werkgevers en bestuurders om vanuit verschillende gezichtspunten op het proces te kunnen reflecteren. Door deze informatie stelselmatig te bundelen en terug te koppelen in intervisiebijeenkomsten en klankbordbijeenkomsten, ontstaat een continu proces van proberen, observeren, reflecteren en bijsturen, zodat dit tot meer burgerparticipatie en een betere gezondheid en welzijn van burgers kan leiden.

TNO richt zich hierbij expliciet op zeven factoren, die van invloed zijn op de implementatie en opschaling van werkwijzen, te weten; financiering, wet- en regelgeving, cultuur en draagvlak van de burgers, draagvlak van de Sociaal Makelaars, diensten, bewijsmateriaal werkwijze, uniformering en standaardisatie.

De totale doorlooptijd van het project bedraagt  18 maanden (van oktober 2016 – maart 2018).

Het betreft een ZonMw-project uitgevoerd door de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Noordelijk Zuid-Holland in samenwerking met coöperatie Voortouw in Gouda en de gemeente Gouda. De GGD Hollands-Midden treedt op als projectleider en penvoerder namens de AWPG NZH.

Projectgroep:

Ir. M. Bekedam, Programmamanager, hoofdaanvrager onderzoeksproject

Ir. M. van Rossum, adviseur publieke gezondheid, projectleider en penvoerder

L. van der Meer MSc, Research Scientist, Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek
Gezond Leven, onderzoeker

M. van der Klauw MSc, Scientist Integrator, Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek
Gezond Leven, onderzoeker

F. Verhoogt, projectadviseur Voortouw, coöperatie voor sociale wijkteams

Vertegenwoordiging namens gemeente Gouda, op gebied van decentralisaties en sociaal domein

Vertegenwoordiging van sociaal makelaars en sociaal werkers uit de sociale teams

Burger-participanten namens de wijkteams

Lokale Adviesgroep en Intergemeentelijke Klankbordgroep:

Naast de projectgroep is er een lokale adviesgroep bestaande uit allerlei  belanghebbenden  waarmee de Sociaal Makelaar in de dagelijkse praktijk mee samenwerkt of afstemt. Verder is er een intergemeentelijke klankbordgroep met deelnemers van andere middelgrote gemeenten met de taak als sparring partner te fungeren voor de ontwikkeling van de werkwijze van Sociaal Makelaar binnen een integraal en inclusief gemeentelijk gezondheidsbeleid .

Handreiking

De resultaten van het onderzoek zijn vastgelegd in een handreiking, bedoeld voor gemeentes en sociale teams die óók willen gaan werken met sociaal makelaars, of die worstelen met de invulling van de functie. Daarin staat onder meer dat makelaars out of the box denken en dat ze flexibel inspelen op de steeds veranderende behoeften in sociaal domein en maatschappij. Er is geen blauwdruk voor de functie; professionals vrijlaten in de invulling is een belangrijke succesfactor, zo staat in de handreiking. Wel is het belangrijk dat de gemeente richting, ruimte en ruggensteun geeft, en kaders opstelt om te voorkomen dat het werkveld uitdijt en niet meer is te overzien.

Handreiking Sociaal Makelaar (mei 2018)

Binnen de drie sociale teams in Gouda zijn drie Sociaal Makelaars werkzaam, die tot taak hebben vraag en aanbod in de wijk te verbinden.  Het gaat om het ondersteunen van burgerinitiatieven en daarbij ook het op elkaar afstemmen van behoeften van kwetsbare burgers op het aanbod van zorg&welzijn in de wijken. Versterking van de eigen kracht van kwetsbare burgers staat centraal. De sociaal makelaars hebben het afgelopen jaar al een belangrijke positie gekregen en hun bijdragen in de wijken geleverd. Hun manier van werken en de toegevoegde waarde van deze nieuwe functie is veelbelovend.

Dit onderzoek brengt in kaart wat de werkwijze van sociaal makelaar tot een succes maakt, hoe het (nog) beter kan en welke randvoorwaarden daarvoor nodig zijn. Aan de mening van kwetsbare inwoners wordt in dit participatieve onderzoek  veel waarde gehecht. De resultaten zullen al lopende het onderzoek via kennisdeling voor andere gemeenten beschikbaar komen.

De gemeente Gouda, TNO, GGD Hollands Midden en Coöperatie Voortouw (de uitvoeringsorganisatie in het sociale domein) werken in dit onderzoek samen.

Specificaties:
Regio: Hollands Midden
Gemeente: Gouda
Academische werkplaats: Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Noordelijk Zuid-Holland
ZonMw-projectnummer: 531001301
Status: Afgerond