Wereldwijd worden steeds meer mensen getroffen door infecties veroorzaakt door bacteriën die resistent zijn tegen meerdere antibiotica. Hoe komt dit en hoe groot is het probleem? En wat kunnen we er tegen doen? Internist-infectioloog en hoogleraar infectieziekten Mark de Boer legt het uit in zijn oratie.
Vrijdag 9 juni 2023 om 14:15 uur hield professor Mark de Boer in het Academiegebouw aan het Rapenburg in Leiden zijn openbare rede onder de titel “Antibioticaresistentie en de zoektocht naar de grenzen tussen onder- en overbehandeling met antibiotica“.
Meer dan een miljoen sterfgevallen wereldwijd
Er sterven jaarlijks naar schatting meer dan een miljoen mensen wereldwijd doordat een infectieziekte niet goed te behandelen is, ten gevolge van resistente bacteriën. Dat is tegenwoordig meer dan het aantal doden door hiv/aids en malaria.
Als de bacterie die de infectie veroorzaakt resistent is voor een bepaald antibioticum kun je vaak een ander antibioticum gebruiken, maar die hebben dan in veel gevallen meer bijwerkingen en zijn duurder. In Nederland zijn er vaak nog alternatieven beschikbaar, maar misschien niet in Zuidoost-Azië of Afrika.
Resistentie beperkt zich overigens niet tot bacteriën maar komt ook bij andere microben voor zoals schimmels en virussen. De bestrijding van antibioticaresistentie is dus verbreed naar antimicrobiële resistentie ofwel AMR.
AMR kan gezien worden als een zich langzaam ontwikkelende pandemie, maar de gevolgen zijn daarom niet minder catastrofaal.
Van jaar tot jaar, of over enkele jaren kan het lijken alsof er weinig aan de hand is. Over een langere periode is dat heel anders. Als we bijvoorbeeld naar het percentage klinische E. coli isolaten resistent voor ciproflaxacin kijken, dan zien we een geleidelijke stijging van 5% naar 14% tussen 2003 en 2019.
De moderne geneeskunde leunt erg op antibiotica
Gemiddeld tweederde van de patiënten die in het ziekenhuis worden opgenomen, krijgt gedurende de opname een antibioticum voorgeschreven. Dit kan zijn ter voorkoming of ter behandeling van een infectie. De moderne geneeskunde leunt erg op antibiotica. Alleen beperkt het gebruik nu de werkzaamheid in de toekomst. Bovendien is het probleem uitgestrekter dan de gezondheidszorg. Het ontstaan en het verder ontwikkelen van AMR, en hiermee gekoppeld het antibioticabeleid zijn sterk verbonden met gebieden buiten de geneeskunde zoals veehouderij, vervuiling door microplastics, armoede en sociale ongelijkheid, en klimaatverandering.
Dus niet alleen artsen kunnen antibioticaresistentie tegengaan. Door voorzichtig om te gaan met plastic, minder vlees te eten en minder te vliegen, kun je zelf al veel doen.
Door klimaatverandering nemen infectieziekten toe
In zijn oratie noemt prof. Mark de Boer meerdere mechanismen waardoor klimaatverandering een toename in het aantal infectieziektegevallen zal veroorzaken. Het leefgebied van diverse vectoren (de muggen of de teken die bepaalde infectieziekten overbrengen) kan zich uitbreiden waardoor infectieziekten als dengue en het westnijlvirus zich verder verspreiden. Ook door het frequenter voorkomen van extreme weersomstandigheden, en de humane rampen en migratie die daaruit voortvloeien zal tot een toename van infectieziekten leiden, een toename in het antibioticagebruik en uiteindelijk ook een toename van AMR.
Een gezondheidszorgsysteem overstijgende aanpak is nodig om de ontwikkeling van AMR te vertragen en om de effectiviteit van antibioticabehandelingen en -beleid zo lang mogelijk te behouden.
Onderzoeksagenda
Antibioticabeleid wordt een van de grote uitdagingen voor de gezondheidszorg in de komende paar decennia. Professor Mark de Boer wil met zijn onderzoeksgroep onderzoeken hoe antibioticaresistentie en de ontwikkeling daarvan ons antibioticabeleid zou moeten sturen en hoe we antibiotica beter en optimaler kunnen gebruiken o.a. met behulp van kunstmatige intelligentie. “Er bestaan richtlijnen, maar die moeten we verbeteren”, aldus Mark de Boer. “Dus gebruik het waar het moet en niet als het niet moet. Antibiotica kunnen heel nuttig zijn, maar je moet er zorgvuldig mee omgaan.”
We kijken er naar uit om samen te werken met professor Mark de Boer en zijn onderzoeksteam
Addi van Bergen, coördinator AWPG NZH
MEER LEZEN
Nieuwsbericht LUMC Oratie: Waarom we zorgvuldig om moeten gaan met antibiotica
Artikel in Leids Universitair Weekblad Mare Waarom we anders moeten omgaan met antibiotica
Nieuwsbericht AWPG NZH: Kort nieuws. Mark de Boer benoemd tot hoogleraar Infectieziekten
Tekst van de oratie Antibioticaresistentie en de zoektocht naar de grenzen tussen onder- en overbehandeling met antibiotica