Wat is implementeren? In ieder geval is implementatie niet alleen het verspreiden van vernieuwing, het proces van implementeren is altijd anders en het is nooit ‘af’. Zeker in de zorg is implementatie een taai vraagstuk.
Over dit thema organiseerden de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Noordelijk Zuid-Holland (AWPG NZH) en SAMEN op 25 januari 2018 het symposium ‘Implementeren: denken en doen’ bij Leiden University College, Anna van Buerenplein in Den Haag. Tijdens de bijeenkomst zetten professionals uit de praktijk, het beleid, onderwijs en onderzoek hun tanden in regionale vraagstukken.
Impact = Effectiviteit x Implementatie
Theo Paulussen, Onderzoeker bij TNO, onderstreepte dat een interventie alleen zinvol is op gezinsniveau als deze bewezen effectief is en goed geïmplementeerd. De formule die Theo hiervoor hanteert is: impact = effectiviteit x implementatie. Lees hier de presentatie van Theo Paulussen (PDF).
Whats’s in it for me?
Dat een interventie effectief is, is niet doorslaggevend voor professionals om deze te gebruiken. Zij kijken naar “What’s in it for me?”. Dat betrokkenen bij een vernieuwing kijken naar het eigen belang, is Robert van der Gaag, beleidsmedewerker bij GGD HM, bekend uit de praktijk. Hij implementeert een aanpak voor het vergroten van de sociale veiligheid op scholen in de regio. Robert heeft als advies:
1. Kies de echte sleutelfiguur op school;
2. Wordt als initiator van de oplossing niet de probleemeigenaar;
3. Begroot implementatie ruim in je budget.
Lees hier de presentatie van Robert van der Gaag (PDF).
Meer geld nodig voor implementatie
Met gemiddeld 10% van het gehele onderzoeksbudget, gaat te weinig geld naar implementatie. Sjaak de Gouw, Directeur gezondheid Hollands Midden, is lid van commissies bij ZonMw (de subsidient van onderzoek en innovatie van het werkveld) en gaat daar pleiten voor evenveel geld voor implementatie als onderzoek.
Tools voor implementatie
Voor het ontwikkelen van een invoerstrategie, ontwikkelde TNO een diagnose-instrument om belangrijke determinanten van de invoering inzichtelijk te maken: Meetinstrument Determinanten van Innovaties. De LeCo-wijzer (PDF) en de Praatplaat Implementatiewijzer (PDF) van het Nederlands Jeugd Instuituut helpen bij het kiezen van de juiste aanpak voor invoering van de verandering. Maar wat is de rol die de deelnemers van het symposium zelf (kunnen) spelen voor een succesvolle implementatie van interventies? Aan dit vraagstuk werd in zes workshops vanuit verschillende invalshoeken gewerkt. Elke deelnemer volgde deze middag twee workshops.
Workshop ‘Implementatievraagstukken bij actieonderzoek’
Namens het project Gezin aan Zet is de workshop ‘Implementatievraagstukken bij actieonderzoek’ gegeven. Actieonderzoek betekent aansluiten bij en samenwerken met de praktijk, informatie verzamelen en terugkoppelen. Aan de hand van verzamelde feedback worden gezamenlijk actiepunten opgesteld, uitgevoerd en geëvalueerd. Deze (tijds)investering van alle partijen heeft bijgedragen aan een goede, geleidelijke implementatie. Nu is het project op zoek naar een manier om te implementeren die net zo effectief is maar minder (tijd) kost. Hierover gingen de deelnemers in groepen in gesprek vanuit verschillende perspectieven (onderzoeker, beleidsmedewerker, leidinggevend of professional).
De vraag die centraal stond was:
Hoe kun je een resultaat dat is bereikt met een intensief actieonderzoek, ook elders met minder inspanning bereiken?
De antwoorden die de deelnemers gaven:
– Nodig mensen uit die positieve ervaringen hebben.
– Implementeer goed of doe het niet.
– Teamleden moeten voordelen kunnen benoemen. Ook moet het aansluiten bij de praktijk.
– Haal op wat andere teams positief (hebben) ervaren.
– De vraag gaat er impliciet van uit dat men te weinig tijd en geld beschikbaar stelt.
– Zorg voor een olievlek via ambassadeurs. Cruciaal is passie.
– Voldoende tijd is voorwaarde. Neem ook tijd voor omgaan met weerstanden. Er moet voldoende veiligheid zijn in de teams.
– De leidinggevende moet zelf meelopen. Het is niet voldoende als deze het allen van horen zeggen kent.
De belangrijkste lessen die geleerd zijn uit deze workshop zijn gepresenteerd op deze factsheet (PDF). Lees hier de presentatie van de workshop (PDF).
Workshopleiders: Laura Nooteboom en Eva Mulder, Onderzoekers bij TNO
Workshop ‘Implementeren kun je leren’
Hoe te komen van de analyse van belemmerende en bevorderende factoren voor implementatie naar een implementatieplan? Op deze vraag werd in gegaan op basis van casussen van de deelnemers en de invoering van de GIZ in Haaglanden. De deelnemers waren erg enthousiast; iedereen bleek meer kennis en kunde in huis te hebben dan ze zelf van tevoren hadden gedacht.
Een vraag die een belangrijke rol speelde:
Hoe creëer je eigenaarschap bij medewerkers en management?
Vanuit de workshop zijn meerdere antwoorden geformuleerd:
– Maak successen zichtbaar en vier ze.
– Deel op een persoonlijke manier ervaring. Deze beklijven beter en hebben meer effect dan het delen van ervaringen langs de digitale weg.
– Achter weerstand zit vaak een zorg. Neem deze serieus.
Lees hier de presentatie van de workshop (PDF).
Workshopleiders: Noortje Pannebakker, Onderzoekers bij TNO en Marjanne Bontje, Beleidsmedewerker bij GGD HM
Workshop ‘Veilig opgroeien in de wijk’
Onder leiding van Robert van der Gaag hebben de deelnemers onderzocht hoe we de wijk veiliger kunnen maken vanuit elke organisatie afzonderlijk en in samenwerking met sociale partners. Na de workshop voelen de deelnemers zich sterker en competenter in het vergroten van sociale veiligheid in de wijk.
Over hoe we de wijk veiliger kunnen maken ontstonden tijdens de workshop de volgende vragen en richtingen:
– Welke perceptie heeft de ander? Stap in de schoenen van een bewoner of professional.
– Digitalisering van de leefwereld is bepalend waar we voor staan.
– Wijkgericht werken vraagt een lange adem.
– Relatie gaat voor de inhoud.
– Een wijkgerichte aanpak is niet altijd de juiste aanpak.
Workshopleider: Robert van der Gaag, Beleidsmedewerker bij GGD HM
Workshop ‘Voedselzekerheid in Den Haag’
In deze workshop werden deelnemers uitgenodigd mee te denken over hoe de voedselbank beter kan worden geïmplementeerd. Uit onderzoek van Jessica Kiefte-de Jong en Laura van der Velde naar voedselzekerheid in Den Haag blijkt dat maar een klein deel van de mensen met een lage voedselzekerheid gebruik maakt van de voedselbank.
Deelnemers van de workshop werden uitgenodigd mee te denken over oplossingen voor dit implementatieprobleem.
Het gedeelde idee is:
– Draag bij aan implementatie met participatief onderzoek.
Lees hier de presentatie van de workshop (PDF).
Workshopleiders: Jessica Kiefte-de Jong, Universitair docent LUC, en Laura van der Velde, Junior onderzoeker LUMC-Campus Den Haag
Workshop ‘Een integrale wijkaanpak opbouwen en verankeren’
Bij deze workshop is gekeken hoe je bewijst dat een eventueel gevonden effect toe te schrijven is aan de implementatie van, in dit geval, Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). JOGG is een belangrijk speler bij een integrale aanpak van gemeenten om het overgewicht bij kinderen terug te dringen.
Een greep uit de reacties:
– Met implementeren op suboptimaal niveau bereik je niets.
– Ik ga dit meenemen bij de opleiding voor jeugdartsen M&G, bijvoorbeeld voor praktijkopdrachten!
– Wat gaat er al wel goed is een goede vraag, dit krijgt vaak nog wat te weinig aandacht!
– Implementatie is ingewikkelder dan het lijkt
– Stel jezelf de vraag: nemen partijen echt deel en werken ze echt samen?
Lees hier de presentatie van de workshop (PDF).
Workshopleider: Rianne van der Kleij, Postdoctoraal onderzoeker LUMC
Workshop ‘Samenwerking in de Jeugdzorg’
De deelnemers gingen direct aan de slag aan de hand van diverse casussen waarbij gebrainstormd werd over welke professionals betrokken moesten worden en hoe zij samen zouden werken. Daarna kregen de deelnemers aan de hand van onderzoek dat uitgevoerd is naar deze samenwerking inzicht in hoe dit de in- en uitvoering van interventies beïnvloedt, maar ook wat er gedaan kan worden om dit te veranderen.
Lees hier de presentatie van de workshop (PDF).
Workshopleiders: Matty Crone en Nynke Koning, PHEG, LUMC en Lennard van Venrooij, Curium-LUMC
En de omdenker is…
Tijdens de workshops werd gelet op wie van de deelnemers het verrassendst omdacht. Dat was Ingeborg Tönis. Zij stelde tijdens de workshop Voedselzekerheid in Den Haag voor om het bezoek aan de voedselbank aantrekkelijker te maken door bijvoorbeeld workshops te organiseren. Dit idee leverde haar een dinercheque op.
Na de plenaire afsluiting was er nog gelegenheid na te praten over het symposium Implementeren: Denken en Doen.
Tenslotte
Het belangrijkste dat deelnemers meenemen na dit symposium:
– Implementeren is een vak apart
– Effect is niet het belangrijkste van een goede implementatie
– Implementeren kost tijd en geld